Pembelajaran Berpusatkan Murid

Pembelajaran berpusatkan murid (PBM) adalah satu pendekatan pedagogi yang menekankan peranan aktif murid dalam proses pembelajaran. Dalam PBM, murid bukan sekadar penerima maklumat, tetapi juga penghasil pengetahuan. Murid diberi peluang untuk memilih topik, kaedah, bahan dan aktiviti pembelajaran yang sesuai dengan minat, kebolehan dan gaya pembelajaran mereka. Murid juga dilibatkan dalam proses penilaian dan refleksi pembelajaran mereka sendiri.

PBM berbeza dengan pendekatan tradisional yang berpusatkan guru (PBG), di mana guru menjadi sumber utama maklumat dan arahan. Dalam PBG, murid cenderung bersifat pasif, bergantung dan menurut kepada guru. Murid kurang mempunyai motivasi, kreativiti dan kemahiran kritikal dalam pembelajaran. Murid juga kurang dapat mengaplikasikan pengetahuan yang dipelajari dalam konteks sebenar.

Teori-teori pendidikan yang menyokong pembelajaran berpusatkan pelajar adalah teori-teori yang menekankan peranan pelajar dalam membina makna daripada maklumat baru dan pengalaman terdahulu. Teori-teori ini berasaskan teori pembelajaran konstruktivis yang menganggap pengetahuan sebagai sesuatu yang tidak bebas dan di luar pelajar, tetapi sebagai sesuatu yang dibentuk oleh pelajar melalui interaksi dengan persekitaran.

Pembelajaran berpusatkan pelajar bermaksud mengubah persepsi tradisional yang berpusatkan guru tentang proses pembelajaran dan meletakkan pelajar di tengah-tengah proses pembelajaran. Dalam pembelajaran berpusatkan pelajar, pelajar memilih apa yang mereka ingin pelajari, bagaimana mereka ingin belajar, dan bagaimana mereka akan menilai pembelajaran mereka sendiri dengan memainkan peranan sebagai fasilitator bilik darjah.

Ini berbeza dengan pendidikan tradisional, juga dikenali sebagai pembelajaran berpusatkan guru, yang meletakkan guru sebagai peranan aktif utama manakala pelajar mengambil peranan pasif, penerima. Dalam bilik darjah berpusatkan guru, guru memilih apa yang akan dipelajari oleh pelajar, bagaimana pelajar akan belajar, dan bagaimana pelajar akan dinilai berdasarkan pembelajaran mereka. Sebaliknya, pembelajaran berpusatkan pelajar memerlukan pelajar untuk menjadi peserta aktif, bertanggungjawab dalam pembelajaran mereka sendiri dan dengan kadar pembelajaran mereka sendiri.

Salah satu teori pendidikan yang menyokong pembelajaran berpusatkan pelajar adalah teori Zon Pembangunan Proksimal (ZPD) oleh Lev Vygotsky. Teori ini mengatakan bahawa pembelajaran berlaku apabila pelajar berinteraksi dengan orang lain yang lebih mahir dalam sesuatu topik atau kemahiran. Orang lain ini boleh menjadi guru, rakan sebaya, atau ahli komuniti. Melalui interaksi ini, pelajar dapat mencapai tahap pemahaman dan kemahiran yang lebih tinggi daripada yang boleh mereka capai secara individu.

Dalam konteks Malaysia, terdapat beberapa buku dan penyelidikan yang membincangkan tentang pembelajaran berpusatkan pelajar dan teori-teori pendidikan yang berkaitan. Antaranya ialah:

• Pembelajaran Berpusatkan Pelajar: Satu Kajian Kes di Sekolah Menengah Kebangsaan Agama Negeri Johor oleh Mohd Zolkifli Abd Hamid dan Mohd Izham Mohd Hamzah (2010). Buku ini menganalisis amalan pembelajaran berpusatkan pelajar di sebuah sekolah menengah kebangsaan agama di Johor dan mencadangkan beberapa strategi untuk meningkatkan amalan tersebut.
• Pembelajaran Berasaskan Masalah: Satu Pendekatan Pembelajaran Berpusatkan Pelajar oleh Norlidah Alias dan Saedah Siraj (2012). Buku ini menjelaskan konsep dan prinsip pembelajaran berasaskan masalah sebagai salah satu bentuk pembelajaran berpusatkan pelajar yang boleh digunakan dalam pendidikan tinggi dan vokasional.
• Pembinaan Modul Pembelajaran Berpusatkan Pelajar bagi Mata Pelajaran Sejarah Tingkatan Empat oleh Nor Aziah Alias (2004). Tesis ini membentuk modul pembelajaran berpusatkan pelajar bagi mata pelajaran sejarah tingkatan empat dengan menggunakan kaedah penyelidikan dan pembangunan.

PBM mempunyai banyak kelebihan dan manfaat dalam pendidikan semasa. Antara kelebihan PBM ialah:

• PBM dapat meningkatkan pencapaian akademik murid dengan memberi mereka tanggungjawab dan kawalan terhadap pembelajaran mereka sendiri.
• PBM dapat memperkembangkan kemahiran abad ke-21 yang diperlukan dalam dunia yang kompleks dan berubah-ubah, seperti komunikasi, kolaborasi, pemikiran kritikal, kreativiti dan inovasi.
• PBM dapat memupuk sikap positif dan nilai murni dalam kalangan murid, seperti minat, keyakinan diri, tanggungjawab, hormat-menghormati, toleransi dan etika.
• PBM dapat menyesuaikan pembelajaran dengan kepelbagaian murid dari segi latar belakang, keperluan dan potensi mereka.
• PBM dapat menjadikan pembelajaran lebih bermakna, menyeronokkan dan relevan dengan kehidupan murid.

Bagaimana untuk melaksanakan PBM dalam bilik darjah? Terdapat beberapa langkah dan strategi yang boleh digunakan oleh guru untuk mewujudkan suasana PBM. Antara langkah dan strategi tersebut ialah:

• Mengetahui profil murid dari segi minat, kebolehan, gaya pembelajaran dan keperluan pembelajaran mereka.
• Merancang objektif pembelajaran yang jelas, spesifik dan mencabar bagi setiap topik atau unit pembelajaran.
• Memilih kaedah, bahan dan aktiviti pembelajaran yang sesuai dengan objektif pembelajaran dan profil murid. Kaedah dan aktiviti pembelajaran yang boleh digunakan termasuklah projek, penyiasatan, perbincangan, penyoalan, penyelesaian masalah, simulasi, permainan peranan, sumbangsaran dan kumpulan kecil.
• Memberi arahan yang jelas dan bimbingan yang mencukupi kepada murid dalam melaksanakan aktiviti pembelajaran. Guru perlu berperanan sebagai fasilitator atau mentor yang membantu murid mencari jawapan sendiri daripada memberi jawapan secara terus.
• Memberi maklum balas yang konstruktif dan menggalakkan kepada murid tentang prestasi pembelajaran mereka. Guru juga perlu melibatkan murid dalam proses penilaian sendiri (self-assessment) dan rakan sebaya (peer-assessment) bagi meningkatkan kesedaran dan tanggungjawab terhadap pembelajaran mereka sendiri.
• Mewujudkan iklim bilik darjah yang kondusif untuk PBM. Iklim bilik darjah yang kondusif ialah iklim yang menghormati hak-hak murid untuk belajara dengan sempurna.

Rujukan:
1. Alias, N. A. (2004). Pembinaan modul pembelajaran berpusatkan pelajar bagi mata pelajaran sejarah tingkatan empat. Tesis Sarjana Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia.
2. Alias, N., & Siraj, S. (2012). Pembelajaran berasaskan masalah: Satu pendekatan pembelajaran berpusatkan pelajar. Penerbit Universiti Malaya.
3. Hamid, M. Z. A., & Hamzah, M. I. M. (2010). Pembelajaran berpusatkan pelajar: Satu kajian kes di Sekolah Menengah Kebangsaan Agama Negeri Johor. Penerbit Universiti Teknologi Malaysia.